A.I. en Therapie
Photo by Chalo Garcia
A.I. en zelfhulp: steun, maar geen therapie
We zijn eraan gewend geraakt dat A.I. ons helpt met het weerbericht, de routeplanner of een boodschappenlijst. Maar steeds meer mensen gebruiken het ook als gesprekspartner. Een chatbot die altijd antwoord geeft, die je gedachten ordent, die tips geeft bij stress of slapeloosheid, het klinkt bijna als een persoonlijke coach in je broekzak.
En dat kan ook echt waardevol zijn. A.I. kan:
Je helpen met planning en structuur (“Kun je me helpen bij het maken van dagboekkaarten”).
Praktische tips geven (“Probeer vanavond een korte ademhalingsoefening”).
Cognitief spiegelen, door te laten zien hoe je gedachten gekleurd zijn (“Je zegt dat het altijd misgaat, klopt dat echt altijd?”).
Zelfs een gevoel van gezelschap bieden, gewoon omdat er altijd iemand lijkt te zijn die terugpraat.
Toch blijft A.I. iets anders dan therapie. Het is slim, maar ook beleefd en daardoor vooral bevestigend. Het praat met je mee, gaat eindeloos door, en zorgt dat je je gehoord voelt. Dat maakt het prettig en laagdrempelig. Maar diezelfde eigenschap betekent ook dat A.I. je zelden echt confronteert met wat je liever niet wilt zien. Het verdiept en improviseert niet op basis van persoonlijke en professionele ervaringen. Op een manier waarop een mens en therapeut dat wel kan.
Waar A.I. handig is en waar minder
Als het gaat om concrete vaardigheden, zoals beter plannen, negatieve gedachten uitdagen of een mindfulness oefening doorlopen, werkt A.I. prima. Het voelt soms alsof je een digitale trainer hebt die altijd bereikbaar is. Maar zodra het draait om relaties en emoties, wordt de grens tussen mens en machine duidelijker. Een chatbot zoals ChatGPT kan wel woorden spiegelen, maar voelt niet echt met je mee. Iemand tegenover je hebben die begrijpt hoe dingen voelen als mens, een oprechte intuïtie en empathie aan de dag legt, maar je ook durft te irriteren en te provoceren tijdens een sessie, dat maakt juist vaak het verschil in therapie.
En hier schuilt een risico. Voor mensen die even niet opletten kan A.I. een echo-kamer worden: alles wat je zegt, komt namelijk in een iets andere vorm - op basis van een enorme bibliotheek - als een boomerang terug. Omdat A.I. jouw taal en toon weerspiegelt, bevestigt en valideert, voelt het alsof je steeds gelijk krijgt. Zelfs als je denkt dat je weerstand krijgt zit patroonherkenning er vaak aan ten grondslag, als een addertje onder het gras. Het gesprek gaat eindeloos (maar op andere manieren waardoor het lijkt alsof het nieuw is) door en blijft gericht op continuïteit en betrokkenheid. Dat kan prettig lijken, maar juist die bevestiging kan iemand meesleuren in zijn eigen kring van gedachten en gevoelens. Recentelijk steeds vaker met een tragische, dodelijke, afloop.
Hechting en A.I.
Als we gaan kijken naar hechtingspatronen en hoe die een rol kunnen spelen bij het gebruik van A.I. dan zie we waarschijnlijk het volgende beeld. Interessant is op te merken dat A.I. in de meeste gevallen een versterker wordt van het hechtingspatroon en zeker geen middel om een patroon te doorbreken. We lezen bijvoorbeeld in het nieuws over de gezinnen waarin ouders steeds minder toegang krijgen tot hun kind en dat A.I. juist steeds meer toegang krijgt als steun en toeverlaat!
Mensen met een afwijzend hechtingspatroon zullen waarschijnlijk snel bij A.I. terechtkomen. Het voelt namelijk veiliger om te praten met een systeem dat je niet onder druk zet en altijd op afstand blijft. Tegelijk zit hier ook een risico: wie al gewend is gevoelens te vermijden, kan in de voortdurende bevestiging van A.I. nog verder wegzakken in die afstandelijkheid. De dismissiveness wordt dan ongemerkt alleen maar versterkt.
Mensen met een gepreoccupeerd patroon kunnen zich juist makkelijk verliezen in A.I. Omdat de antwoorden steeds terugkomen en bevestigend zijn, kan het voelen als een veilige bubbel. Maar de onderliggende onzekerheid wordt er niet mee doorbroken, integendeel, de afhankelijkheid kan zelfs toenemen. Telkens weer wordt er teruggegaan naar de chatbot om bevestiging te krijgen en onzekerheid te verminderen totdat de afhankelijkheid maximaal is. Ook hier dus een versterking van een hechtingspatroon.
Bij ontwrichte patronen kan A.I. zowel aantrekkelijk als verwarrend zijn. De continue beschikbaarheid geeft schijnbaar houvast, maar het gevaar bestaat dat de grens tussen gesprek en werkelijkheid vervaagt. A.I. kan dan meer desoriënteren dan ondersteunen. Ook bij dit patroon is het risico op afhankelijkheid vrij groot. Daarnaast is er voor kwetsbare mensen ook kans op (meer) psychische schade.
Voor wie zeker of vrij gehecht is, blijft A.I. meestal gewoon een handig hulpmiddel: nuttig voor structuur en reflectie zonder illusies - althans voorlopig! - dat het een mens kan vervangen.
De echte grens
A.I. kan dus een fijne reisgenoot zijn: altijd bereikbaar, nooit oordelend, vaak verrassend slim. Het verlaagt de drempel voor mensen die anders misschien helemaal geen gesprek zouden aangaan. Maar therapie is meer dan een doorlopend gesprek of een goed schema. Soms is het juist dat ongemakkelijke moment tegenover een ander mens - die je niet kunt wegklikken - dat tot groei leidt.